De éénbeukige Mariakerk stamt uit twee bouwperioden. De oudste gedeelten zijn het schip en de vrijstaande toren. Het schip werd gebouwd in het derde kwart van de 13e eeuw en behoord tot de groep kerken waarbij de romano-gotiek tot volle ontplooiing is gekomen. De muurindeling, profilering en siermetselwerk zijn tot rijke vormen uitgegroeid. Het bouwwerk vormt een schitterend voorbeeld van de Groninger romano-gotiek. De ongeveer 33 meter hoge toren stamt net als het schip uit de 13e eeuw. Het 15e eeuwse gotische koor, waarvan de nok ver boven het schip uitsteekt, zorgt met zijn grote spitsboog ramen voor een groot contrast. De kerk is binnenwerks ongeveer 38 meter lang en zowel het schip als het koor 8 meter breed.
Avondmaalstafel. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.
Het schip
Voordat het 15e-eeuwse koor werd gebouwd, vormden de eerste drie traveeën vanuit het westen het schip en de huidige vierde travee het koor. Het koor was voorzien van een absis. De traveeën worden van elkaar gescheiden door smalle lisenen. Zowel aan de noord- als aan de zuidzijde is de muur ingedeeld in twee zones. In de benedenzone bevinden zich gekoppelde spaarvelden, steeds afgedekt door twee flauwe spitsbogen. Aan de zuidzijde in de eerste en derde travee en aan de noordzijde in de eerste travee bevindt zich een poort met een kraalprofiel als omlijsting. De lage vensters in het oostelijke gedeelte herinneren aan de plaats van de voormalige zijaltaren.
In de bovenzone in elk van de vier traveeën bevinden zich in het midden één of twee smalle rondbogige vensters geflankeerd door twee bredere spaarvelden. Deze spaarvelden zijn gevuld met bijzonder rijk siermetselwerk. Bij vrijwel geen enkele Groninger kerk treft men een zo groot aantal variaties aan als hier in ’t Zandt; zoals visgraatverband, keperverband en mozaïekverband waarbij ook nog eens stenen met verschillende kleuren zijn verwerkt. De meeste vensters en ingangen hebben een kraalprofiel en de spaarvelden zijn recht geprofileerd. Langs de dakrand loopt een bij de restauratie gereconstrueerde dubbele tandlijst. Beneden in de westwand zitten drie spaarvelden, afgedekt door spitsbogen met daarboven twee vensters geflankeerd door bredere spaarvelden. De versiering van de topgevels is niet meer aanwezig.
Aan het eind van de 15e eeuw werd de halfronde absis afgebroken en vervangend door een hoog gotisch koor, bestaande uit een rechthoekige travee en een driezijdige sluiting. De nok van het dak steekt met zijn totale hoogte van 17,70 meter 2 meter boven het dak van het schip uit.
De wanden zijn vergeleken met het schip sober uitgevoerd. Onder de vensters zijn rond de hele omtrek van het koor twee waterlijsten aangebracht. Op de hoeken bevinden zich eenmaal versneden steunberen met daar tussen de wijde en hoge gotische vensters.
Op de plaats van de dichtgemetselde poort zou een aanbouw gestaan kunnen hebben, b.v. de sacristie. De doorgang maakt volgens Ozinga de indruk dat het om een binnenpoort gaat. Het noordoostelijke venster is gedicht.
Het interieur
Zoals ik u al vertelde vormden de eerste drie traveeën het schip en de vierde travee het koor de oude kerk. De vier traveeën zijn overdekt met meloenvormige koepelgewelven met acht ronde ribben die samenkomen in verschillend gevormde rozetten en doormiddel van boogjes overgaan op een ring. De kerk werd in 1585 ingrijpend hersteld. Onder de gewelven werden trekbalken aangebracht en de gordelboog tussen het tweede en derde vak werd ondersteund door een nieuwe boog die er onder gemetseld is. In de kruin van deze nieuwe boog was een geschilderd opschrift: TONIS STEINMESSELER ANNO 1585. De boog en trekbalken werden bij de restauratie verwijderd. Net als de buitenzijde is de muur in twee zones verdeeld. Beneden in de westelijke travee bevinden zich twee poorten tegenover elkaar. De noorderingang ligt binnen een rondboog en een keperboog. De poort aan de zuidkant, waarvan de boog veel vlakker is, is tegenwoordig voorzien van een houten tochtportaal. In de consistoriekamer en in de berging bevinden zich aan weerzijden twee met dubbele rondbogen gedekte spaarvelden. In de bovenzone aan weerzijden zit een smal rond venster en een spaarveld.
De benedenzone van de westwand, zichtbaar in de trapopgang naar het orgel en in de consistoriekamer, is voorzien van twee brede spaarvelden gedekt door dubbele bogen. Hierboven bevinden zich twee vensters waarvan de omlijsting verder naar beneden loopt. Ze worden geflankeerd door twee aan de bovenzijde afgeschuinde spaarvelden.
In de tweede travee bevinden zich beneden drie met rondbogen gedekte spaarvelden gescheiden door smalle dammen, boven twee vensters geflankeerd door afgeschuinde spaarvelden.
Gedenksteen in de toren. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, 1934.
In de derde travee, in het oostelijk deel van het oude schip, bevinden zich tegenover elkaar de beide lage vensters, die licht verschaffen op de zijaltaren. Het noordelijke werd dichtgemetseld. Aan dezelfde kant twee met dubbele rondbogen gedekte spaarvelden en een smal spaarveld om ruimte te geven aan het lage venster. Aan de zuidzijde bevinden zich een met rondbogen gedekt spaarveld, een smal spaarveld en een toegangspoort versiert met een kraalprofiel. Onder aan deze profielen zitten kleine geboetseerde kopjes. Hierboven is één van de spaarvelden niet meer aanwezig. Het venster is bij de restauratie weer terug gebracht naar zijn oorspronkelijke proporties. Aan de noordzijde werd in de tweede helft van de 14e eeuw de smalle 13e eeuwse venster gedicht om ruimte te maken voor de voorstelling van het Laatste Oordeel. Wel bleven de beide spaarvelden gehandhaafd.
De gordelboog tussen de derde en vierde travee heeft een rijke profilering met rondstaven. Dit was de triomfboog die de scheiding vormde tussen het schip en het oude 13e eeuwse koor. In dit oude koor zitten beneden aan de noordzijde drie met rondbogen gedekte spaarvelden gescheiden door geprofileerde zuiltjes.
Aan weerszijden van de preekstoel bevinden zich twee diepe rondboognissen. In het begin van de 15e eeuw werd een zeer diepe naar beneden doorlopend smal venster aangebracht. De onderzijde is bij de restauratie in het zicht gebleven. Zowel aan de zuid- als aan de noordkant bevinden zich in de bovenzone een venster en twee spaarvelden.
Een klein deel van de vroegere oostwand is nog aanwezig en vormt nu de triomfboog naar het koor. Vanuit het gotisch koor naar het westen ziend, kunnen we nog de resten van de spaarvelden van de romano-gotische koorsluiting zien. Op de scheiding van schip en koor stond zeker tot 1791 een oksaal waarop het orgel stond. Waarschijnlijk is op dezelfde plaats in de 19e eeuw een houten schot geplaatst, er wordt namelijk vermeld dat er in 1927 een houten schot met aan de bovenzijde glas in “bekoorlijke vorm” is vernieuwd. Het koor was hierdoor van het schip gescheiden en diende als avondmaalsruimte en speciale samenkomsten. Bij de restauratie werd deze koorafscheiding verwijderd.
Het koor bestaat uit een rechthoekige travee overdekt door een kruisribgewelf en een ruime driezijdige sluiting overdekt met een straalgewelf. De ribben rusten op eenvoudige kapiteeltjes die de overgang naar de colonetten (kleine dunne zuiltjes) vormen. Bij het koor liggen de vensters binnen nissen die vrijwel van de grond opgaan. Aan de noordzijde zit in plaats van een venster een nis met daaronder een dichtgemetselde poort. Daarnaast, onder het dichtgezette venster, bevindt zich de sacramentsnis, boven afgesloten met een kielboog of ezelsrug met daarbinnen een geschilderde driepas. Verder zien we een nis onder het middelste venster van de sluiting.
Een onderzoek wees uit dat in de eerste periode, de 13e eeuw, de wanden rood waren gesausd en de voegen wit waren geschilderd net als nu in Zeerijp. Deze schildering werd rechtstreeks op de baksteen aangebracht. Op het tweede gewelf is op twee tegenover elkaar liggende vakken de oorspronkelijke romano-gotische decoratie met een schaakbordpatroon bewaard gebleven. Het rijkst versierd zijn de kruinen van de gewelven met ornamenten in grijs en rood, wit en zwart. Ook de rijk versierde oorspronkelijke triomfboog werd in de 13e eeuw beschilderd met ornamenten.
In de tweede periode, vermoedelijk in de 14e eeuw, is de schildering op het linker spaarveld in het oude koor aangebracht. Ze stelt een bisschop voor met een mijter en een staf. De zeer dun gepleisterde wandvlakken en de diepe nissen zijn van een rode rankenbeschildering voorzien. Op de noordmuur van de derde travee hebben we te maken met twee voorstellingen van het Laatste Oordeel die over elkaar heen zijn geschilderd. Van de oudste, uit de 14e eeuw, zijn nog te herkennen Christus met links daarvan Maria. Ook de figuur onder Maria en mogelijk ook het restant van de hemel stammen uit die tijd.
De derde periode valt samen met de bouw van het nieuwe gotische koor, aan het eind van de 15e eeuw. Toen werd een tweede Laatste Oordeel over de 14e eeuwse afbeelding heen geschilderd. Van deze zijn zichtbaar; de engelen met de Arma Christi (de lijdenswerktuigen zoals roede, geselkolom en hamer). Ook de figuren rechts van Christus, de duivels onderaan, de stoet der gelukzaligen en de twee deftige heren die op weg zijn naar de hel stammen uit de 15e eeuw. Het schip en het koor kregen in diezelfde tijd rode banden langs de ribben en de bogen en rond de vensters en de spaarvelden.
Tot slot de vierde periode die plaats vindt in de 16e eeuw. Op de pijlers onder de oorspronkelijke triomfboog is een blokversiering uit die tijd bewaard gebleven.
Verder bevinden zich in de kerk een aantal resten van schilderingen die niet genoemd zijn maar zeker de moeite van het bekijken waard zijn zoals het hoofd van een joker, een gezicht van een heilige of een figuur die in zijn rechterhand een beker vasthoudt. Door de gehele kerk zijn verspreid over de wanden wijdingskruizen geschilderd.
Belangwekkend zijn de 15e eeuwse schilderingen in het koor. In de middeleeuwen hadden de schilderingen naast een decoratieve bedoeling vooral een diepere, symbolische betekenis.
In de kruin van het koorgewelf zien we Christus als de Man van Smarten, het symbool van de leidende Christus en de eucharistie die op het altaar herdacht werd. Ook de twee handen met wierookvaten verwijzen naar het altaar. Op het oostelijke gewelfvlak is een sirene of zeemeermin afgebeeld als symbool van het slechte in de mens. De attributen die ze vasthoudt zijn een kam en een spiegel. Op de andere gewelfvlakken zijn een hert en een haan geschilderd. Het hert als symbool van de overwinnende Christus en de haan als symbool van de biecht. In de gevelfvlakken bij de gordel- en muraalbogen staan de symbolen van de vier evangelisten; de mens staat voor Mattheus, de leeuw voor Marcus, de os voor Lucas en de adelaar voor Johannes.
Zilveren beker. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, 1934.
In het tweede gewelf, een straalgewelf met zes velden, bevindt zich bij de kruin een pelikaan als symbool van Christus die zijn bloed geeft voor de mensheid. De pelikaan pikt met de snavel in zijn eigen borst om met het bloed de jonge vogels te voeden. In hetzelfde veld bij de gordelboog is een uil geschilderd. Hiervan bestaan verschillende interpretaties. In de één wordt hij gezien als Christus die liever bij de heidenen in de duisternis vertoeft dan bij de Joden en in een andere interpretatie als symbool van de slechte mens die liever in de duisternis verblijft. In de vijf andere velden van het gewelf zien we engelen met muziekinstrumenten zoals hoorn, trompet en luit. Deze engelen symboliseren de hemelse lofprijzing.
De voorstellingen in het koor worden wel als volgt geïnterpreteerd: Het slechte in de mens wordt door de reinigende kracht van het bloed van Christus overwonnen. In de geschriften van de evangelisten, gesymboliseerd door mens, leeuw, os en adelaar worden de wegen naar God vermeld. Op deze wijze wordt de mens van het kwaad bevrijd en kan hij tot de hemel ingaan.
Een van de topstukken van de kerk is ongetwijfeld het orgel. Het front en het rugpositief zijn voorzien van Lodewijk XVI-motieven. Het snijwerk aan de zijkanten stamt uit een latere verbouwing. Op het rugwerk staat David met een harp en op het hoofdwerk een aantal muziekinstrumenten. Beiden worden geflankeerd door vazen. Het instrument is naar een opschrift op de orgelkast gebouwd in het jaar 1662.
Het stond oorspronkelijk op een oksaal op de scheiding van schip en koor. Op basis van onderzoek van het instrument mag worden aangenomen, dat Hendrick Huis uit Groningen de bouwer is geweest. Hendrick was de broer van Berent Huis of Huss uit Glückstadt. De bekende Arp Schnitger heeft zijn opleiding gevolgd bij Berent Huss die een neef van hem was. Uit de rekeningboeken blijkt dat ook Hinsz het orgel in onderhoud heeft gehad. Het instrument werd in 1791 grondig verbouwd door Frans Caspar Schnitger en Herman Heinrich Freytag.
Volgens een tekst boven het klavier werd het orgel toen verplaatst naar de nieuwe galerij aan de westkant van de kerk. Er zijn in dezelfde periode nieuwe windladen, een nieuwe tractuur en een aantal nieuwe registers aangebracht. Van het pijpwerk bleef het grootste gedeelte bewaard. Tijdens deze verbouwing werd de orgelkast voorzien van nieuw houtsnijwerk. Verder hebben Johan Redeker en Jan Doornbos reparaties aan het orgel verricht. Door de ingreep van Doornbos werd het klankbeeld in hoge mate veranderd.
ANNO 1662 IS DIT ORGEL GEMAECT ALS SAMUEL HILLENIUS PASTOR EN ALLO WRITZERS EN JAN JACOBS KERCKVOOGDEN WAEREN.
N.B.
Bij restauratie, c. 1965, gingen woorden IS en ALS verloren. Afgebeeld: Daniel Brunzema. Die Gestaltung des Orgelprospektes. Aurich 1958. Abbildung 25. GDW, blz. 789, nr. [4350]. [4351] 1791 IS DIT ORGEL VERPLAATST / UIT HET MIDDEN DER KERKE / EN GERENOVEERT / ALS DE HOOGEDL GESTR HEER / HINDRIK VAN SYSEN / OUD RAADSHR DER STAD GRON. / HEER VAN ONNEMA && / EN DE HEER JAN EBELS / KERKVOOGDEN WAAREN / J. H. S. WYCHGEL PASTOR. N.B. Afgebeeld: GRK, 1 (1984) 90. GDW, blz. 789, nr. [4351].
Klok
JONCKER WILLEM ALBERDA, HEER OP 'T ZANDT, 1693. VIGILATE ET ORATE DEO CONFIDENTES ETC. GERHART SCHIMMEL ME FECIT 1693.
Wapen: Gedeeld: I Alberda; II Ubbena. Schildhouders: twee leeuwen. Later ingehakt: P. 1773 K. / J.J.B. / P.K.S. / K.P., J.M. / 1773 / J.J.B.S. / 1773. GDW, blz. 788, nr. [GDW, 4347].
Wijzerplaat
Wapen: Gevierendeeld: I en IV Alberda; II en III effen goud. Schildhouders: twee gouden leeuwen. N.B. Willem Alberda verkocht familiegoed 3 maart 1707. Was laatste van zijn geslacht te 't Zandt. Zie: OBS, blz. 516. GDW, blz. 788, nr. [GDW, 4348].
Windvaan
Wapen: Alberda. N.B. Harmen Ompteda daagde Reint Alberda wegens vervangen van weerhaan op toren door windvaan met zijn wapen. Zie: RAG, Archieven hoge justitiekamer, inv. nr. 881, blz. 293, 19 juli 1651. Vergelijk: GDW, nr. 4348. GDW, blz. 788, nr. [GDW, 4349].
Bij de start van de kerkrestauratie in 1962 is het instrument gedemonteerd en opgeslagen. De orgelkast werd hersteld en geschilderd. Het rugpositief werd weer bespeelbaar gemaakt. In 1987 kon door de kerkvoogdij opdracht worden gegeven aan Bakker en Timmenga uit Leeuwarden tot restauratie van het orgel met als uitgangspunt de situatie van 1791 te herstellen. Het werk is in 1990 gereed gekomen waardoor de Ommelanden weer een prachtig orgel aan zijn toch al grote collectie kunnen toevoegen.
In 1823 verleende de kerkenraad een renteloos voorschot van f 250,-- aan de kerkvoogdij voor het aanschaffen van een nieuwe preekstoel.
De kerkvoogdij heeft een gelukkige hand gehad in het kiezen van de meubelmaker, want het is een prachtig neoklassiek meubelstuk geworden. De onderbouw is blokvormig met daarboven iets inspringend een plint.
Hierop staat de ronde kuip met aan de voor- en zijkanten iets naar voren springende panelen, met daartussen toscaanse zuiltjes. Deze zuiltjes dragen de kroonlijst die versierd is met metopen en trigliefen. Rond de klankkaatser zit een fijne en een grove tandlijst en aan de onderzijde een zon omringt door een stralenkrans.
De architectonische details zijn in zeer verfijnd meubelmakerswerk uitgevoerd en getuigen van een grote kennis van zaken. Het doophek met zijn opengewerkte balusters is bij de restauratie gelukkig op zijn plaats gebleven.
Offerbus
Een geelkoperen offerbus is met een rugbeugel bevestigd aan de achterste bank. De bus heeft een cilindrische vorm, afgedekt met een plat deksel met geldsleuf en onderaan eindigend in een punt. Aan de voorzijde staat de inscriptie “D.K. Huis 1675”. D.K. staat waarschijnlijk voor de diaconie van de kerk.
Diversen
De banken en de avondmaalstafel naast de dooptuin stammen uit de 17e eeuw. Deze geven samen met de preekstoel de kerk een deftig uiterlijk. Bij de ingang staat een moeilijk te dateren messing doopschaal op een ijzeren stander. Vermoedelijk stamt hij uit de 17e of 18e eeuw. Tegenwoordig worden ze veelal als offerschaal gebruikt. Tussen de banken maar vooral op het koor liggen een groot aantal fraaie grafzerken. Een aantal van deze zerken is voorzien van wapens van de vroegere borgbewoners van ’t Zandt. Op de vloer van het schip liggen rode bremers.
Gedenksteen 1714
A° 1714 IS DEZE TOORN NIEUS GEREPAREERT DOOR ORDRE VAN D'HOOGWELGEBR. HEER GERHARD WALRICH, HEERE VAN BOLZYRZEMA, ALS D.E. PETER EWES EN D.E. FRIKKO REINDERS, HOVELING OP OMPTA, KERKVOOGDEN WAREN.
Wapen Walrich: Doorsneden: A. twee leliën naast elkaar; B. drie rozen. Hartschild: Doorsneden: a. een uitkomende leeuw; b. een adelaar. Schildhouders: een omziende leeuw en een omziende adelaar met opgeheven vlucht. Wapen Peter Ewes: Gevierendeeld: I op een terras een omgewend paaslam; II een dubbele adelaar met borstschild, beladen met drie rozen [Itens]; III twee tegen elkaar klimmende halve leeuwen; IV Elama. Wapen Frikko Reinders: Ompteda. N.B. Afgebeeld: MON, plaat LXXXIX, nr. 1. GDW, blz. 788, nr. [GDW, 4345].
Gedenksteen 1762
1762 GERENOVEERT ALS DE HEER A. H. BERGHUYS, RENTMEESTER DER STADT GRONINGEN, EN DE E. JACOB GERRTTS KERKVOOGDEN WAEREN.
Wapens: Rechts: Fijn geruit en over alles heen een leeuw. Links: Gevierendeeld: I een omgewende leeuw; II een halve adelaar; III huismerk nr. 576, vergezeld van de letters LG.; IV drie klaverbladen, 1 en 2. N.B. Afgebeeld: MON, plaat LXXXIX, nr. I. GDW, blz. 788, nr. [GDW, 4346].
De toren stamt net als het schip uit het midden van de 13e eeuw en heeft een hoogte van ongeveer 33 meter. Het is een vrijwel vlakopgaand bouwwerk met een zadeldak tussen topgevels. Op het zadeldak staat een houten spits, bestaande uit een open geleding en een naald, die wordt afgesloten door een peervorm.
Op de spits staat een windvaan uit 1651 met het wapen van Reint Alberda. Aan de oost- en westzijde bevindt zicht een rondbogige ingang.
Boven de oostelijke ingang zijn twee met wapens versierde gedenkstenen ingemetseld. Hierop wordt melding gemaakt van de restauraties van de toren in 1714 en 1762. Aan alle zijden bevinden zicht hoge segmentvormige galmgaten.
Een spaarveld met een dubbele boog versiert de beide topgevels. In de toren hangen twee klokken.
De oudste, in de klokkenstoel, is afkomstig uit Leermens en werd in 1501 gegoten door Geert van Wou uit Kampen. De klok is versierd met een afbeelding van St. Nicolaas. In de consistoriekamer hangt een gipsafgietsel van deze afbeelding. In de houten spits hangt een kleinere klok uit 1693, gegoten door Gerhart Schimmel. Deze klok is versierd met wapens van de families Alberda en Ubbena. Boven de wijzerplaat is het wapen van Willem Alberda ingemetseld.
DE WELGEBOOREN HEER WILLEM ALBERDA, HEER OP 'T ZANDT, TOT LEERMES, EENUM, ZEERYP, EESTRUM, TEN POST EN LOPPERSUM, WIRDUM, EN IN DE VIERBUIREN JONCKER EN HOVELINCK, MEEDE SCHEPPER DER DRIE DELFZYLEN. NATUS 1632. OBIIT DEN 11 OCTOBER 1702.
N.B. Grotendeels niet meer aanwezig. Vermeld, zonder wapenfiguren: RAG, Archieven [De Marees] van Swinderen, inv. nr. 689. Vergelijk CVHH, blz. 46a. Restant met alleen de Ubbenakwartieren, bij restauratie teruggevonden, werd blijkens mededeling aan achterzijde MET MEDEWERKING VAN DE HISTORISCHE VERENIGING STAD EN LANDE IN 1965 HERSTELD DOOR M. ELLENS, KUNSTSCHILDER TE GRONINGEN.
Bij (onjuiste) naam FROMA is (terecht) het wapen Aikema weergegeven, blijkbaar naar voorbeeld van GDW, nr. 3716.
IN 'T JAER 1621, DEN 27 DECEMBER, IS IN DEN HERE GERUSTET VROW ANNA COUVROIRS, HUISVROUW VAN DN. HENRICO HOUBINGIUS, PASTOR OP 'T ZANDT, ENDE LEIT HIER BEGRAVEN.
ANNO 1622, DEN 20 OCTOBER, IS DEN EERBAREN ENDE VROMEN LUBBERT FRYCKX, KERCKFOEGT OPT SANDT, IN DEN HEREN ENTSLAPEN, VORWACHTENDE DEN SALYGHE OPEERSTANDINGHE.
ANNO 1636, DEN 25 FEBRUARII, IS CHRISTELICKEN IN DEN HEREN ONTSLAPEN DIE EERBAR. MERTEN REINERDTS, GEWESEN KERCKVOEGDT OP HET SANDT, OLT 48 JAER, VERWACHTENDE EEN FROLICKE OPERSTANDINGE IN CHRISTUM.
Wapens: Rechts: Gedeeld: I een gebouw met een hoog zadeldak overhoeks, met twee ramen in de voorgevel en drie ramen in de zijgevel, op de punt van de voorgevel een kruis en op de schoorsteen midden op de vorst een groot kruis; II doorsneden: a. een verkort en versmald schuinkruis, vergezeld van vier klaverbladen, in elke hoek van het kruis één; b. een halve adelaar. Links: Gedeeld: I drie rozen; II drie dorre boompjes met lange dunne stammen, komend uit de schildrand. Helmteken: het gebouw volgens het wapen.791
GEDENCK, O MENSCHE, DIE DIT SIET ENDE LEEST, DAT ICK ALER SOE BIN GEWEEST GELICK ALS GI BINDT, UNDE GI SULT WORDEN ALS ICK BIN TOT STOF ENDE EERDE.
... DE DOEGETSAME V[RO]UWE [A]EILKO JELLEMERS, GEWESENDE HUISFROUW VAN ZAL. JAN ULLFERTZ OP SANSER VORWARCK, IN DEN HEEREN GERUSTET, WIENS SIELE GODT GENADICH SY.
Wapens: Rechts: Een met een zwaard zwaaiende geharnaste man. Links: Twee tegen elkaar klimmende leeuwen. Helmteken: een uitkomende met een zwaard zwaaiende geharnaste man.
ANNO 16.., DEN 14 JANUARIUS, IS DIE DEUCHTSAME ... , GEWESENDIE HUISFROUW VAN OLFERT JANSEN, SEER CHRISTELYCK IN DEN HEREN ONTSLAPEN, VERWACHTENDE ... ENDE VERSCHINNING ... DES GROOTEN GOODTS.
Wapens: Rechts: Gevierendeeld: I, II en IV onherkenbaar; III drie eikels. Links: Gedeeld: I onherkenbaar; II een dwarsbalk, beladen met een ster, de dwarsbalk vergezeld van drie klaverbladen.
ANNO 1638, DEN 21 MAIUS, IS IN DEN HEREN ENTSLAPEN DEN ERBAREN OLFERT JANS, IN DER TYT KERCKFOGET OP ZANT, WIENS SIELE GODT GENEDICH SY.
Wapens: Rechts: Een dwarsbalk, beladen met drie platte vissen rechtop, de dwarsbalk vergezeld van drie leliën. Links: Gedeeld: I een omgewende geharnaste gaande man met gepluimde muts, een zwaard omhoog houdend en een schede aan de koppelriem; II een dwarsbalk vergezeld van drie ruiten.
ANNO MDCXXXIX, XII MARTY, HENRICUS HOUBINGIUS GRONINGANUS POSTQUAM ALIQUAMDIU EX PECTORIS CATARRHO DECUBUISSET SEPTUAGENARIUS PLACIDE IN DOMINO IESU EXSPIRAVIT CUM ECCLESIAE APUD SANDENSES DOCTRINA ET VITAE EXEMPLO PRAELUXISSET ANNOS XLII CUIUS EXUVIAE HIC SEPULTAE IN SPE BEATAE RESURRECTIONIS QUIESCUNT.
ANNO 1640, DEN 28 DECEMB., IS BEERTIEN JANSEN, DIE WEDUE VAN SAL. MEERTEN REINERS, IN DEN HEERE GERUST, WIENS SIELE GODT GENADICH SY.
Wapens: Rechts: Drie vierbladige rozen. Links: Een heuvelachtig terras met drie toppen, op elke top een dorre plant met lange dunne stam, aan elke zijde zes naar beneden ombuigende bladeren. Helmteken: een vierbladige roos.
SARCOPHAGUS NOBILISSIMI ET AMPLISSIMI VIRI DOMINI REINOLDI ALBERDA, TOPARCHAE IN ZANT, LEERMENS, ENUM, ZEERYP, EESTRUM, TEN POST ET IN VIERBUYREN PER ANNOS VITAE HOVETMANNORUM CAMERAE EX OMLANDIS PRIMI CONSILIARII ORDINARII, ANNO AETATIS SUAE 66 IN CHRISTO REDEMPTORE SUO PIE DEFUNCTI. ANNO AERAE CHRISTIANAE 1653, DIE 4 FEBRUARII.
SACRUM AEVITERNAE MEMORIAE NOBILISSIMAE LECTISSIMAEQUE MATRONAE ELISABETHAE WICHERINGE CUIUS BELLAE TALIAE FORMA AEQUIORIS IN DOLIS MAENIUM RECTI TENAX VOLUNTAS, QUAE MORUM PIETATE EXIMIA INIURIOSA NEMINI, AMICA CUIUIS FLORENTI AETATE COGNITORUM MAXIMO LUCTU, EX HOC CARCEREO MUNDI BARATHRO SUBDUCTA, MORTALIS UMBRAE EXUVIAS GLORIOSAM RESURRECTIONEM EXSPECTANTES SUB HOC TUMULO DEPOSUIT, CUM VIXISSET ANNOS XXVI HEBDOMADES VIII DIEM UNICUM. NATO ANNO MDCXXX, DIE XXV IULII, PIE DENATA MDCLVI DIE XX SEPTEMBRIS TERRAE MANDATA DIE 24 EIUSDEM CONIUGI OPTIMAE MATRIQUE CHARISSIMAE DEVOTI OBSEQUY ET AMORIS IGITUR, SUO ET SUORUM NOMINE REINOLDUS ALBERDA MARITUS MAESTUS VILLAQUE SUPSTITES POSUERUNT.
A° 1659, DEN 22 DESEMBER, IS DE EERSAEMEN TEWES PETERS, OP SANDSTER FOERWARCK, IN DEN HEREN GERUSTET, WIENS ZIELE GODT GENEDICH SY.
Wapens: Rechts: Een dwarsbalk, beladen met een [ster?], de dwarsbalk vergezeld van drie vierbladige rozen. Links: Een aanziende met een zwaard zwaaiende man, houdend de andere hand aan de koppelriem.
... G... CHERS ... SAMUEL HILLENII PAST. ECCLESIAE SANDENSIS PIE DENATA 2 MAII 1662 UXOR AD MARITUM IUNCTE MIHI THALAMO. TUMULO CONTA...GERE NOSTRO; ... OSSA ... IUNCTA ... POLO SUM PER AUGUSTA AD AUGUSTA.
Wapens: Rechts: Gevierendeeld: I en IV drie omgewende rennende vogels, onder elkaar: II en III op een gewelfd terras een boom. Links: Gevierendeeld: I een ster; II een gekroonde hamer; III een driekwart naar links gewend borstbeeld van een moriaan met muts of haardos en oorringen; IV drie klaverbladen. Helmteken: een boom.
... AD UXOREM ... DUM CHRISTO ... SPONSAM ... S PATRE IUBENTE MOROR ... SAMUEL DIVI ... ARINT . 1 SAM. 3, 10. PAREO ... SEQUOR ... SAMUEL HILLENIUS OBIIT 1672, 25 SEPTEMBRIS.
N.B. Ondertrouwd Groningen 31 augustus 1639 Samuel Hillenius en Geesien Melchers. Zie: DTB, nr. 162.793
I.p.v. 'PER AUGUSTA AD AUGUSTA' dient wel gelezen te worden 'PER ANGUSTA AD AUGUSTA'.
ANNO 1669, DEN 14 JULY, IS DE WELEDELE GEBOOREN HERMAN OMPTEDA, OP OMPTA, 'T ZANDT, LOPPERSUM, VIERBUEREN ENZ. JR. EN HOVELINCK, CHRISTELICK IN DEN HEERE GERUSTET.
CENOTAPHIUM NOBILISSIMAE AC PIISSIMAE MATRONAE HABBINAE UBBENA, DOMINAE IN ZANT CUM ANNEXIS, UXORIS DEFUNCTI REINOLDI ALBERDA, ANNO AETATIS SUAE 61, PLACIDE IN DEO SALVATORE SUO DEMORTUAE ANNO CHRISTI REDEMPTORIS 1669, DIE 25 IULII.
ANNO 1673, DEN 1 JULY, IS IN DEN HEERE GERUST DIE HOOGHEDELGEBOOREN VROU ANNA DE SIGHERS THER BORCH, DE HUISVROU VAN DEN HOOGHED. GEB. JR. FECCO OMPTEDA, HEER OP OMPTA ENDE BOUKEMA, WIENS ZIELE GODT GENADICH ZY.
ANNO 1673, DEN 1 JULY, IS DE HOOGHEDELGEBOREN JUFFER ELISABETHA OMPTEDA, DOCHTER VAN DE HOOGHED. GEB. JONCKER FECCO OMPTEDA, HEER OP OMPTA ENDE BOUKEMA, CHRISTELYCK IN DEN HEERE GERUST.
ANNO 1683, DEN 1ST SEPTEMBER, IS DE HOOGHEDELE GEB. TACO JOHAN OMPTEDA, SOON OP OMPTA EN BOUKEMA, 'T ZANDT, ZEERYP, LEERMENS, EENUM, EESTERRECHT, TEN POST, GARDELSWEER, WITTEWIERUM, IN DE VIERBUYREN, LOPPERSUM, WIRDUM, TEN BOUR, GARMERWOLD, THESINGE. ST.ANNA EN WESTERDEEL LANGEWOLT JONCKER ENDE HOVELING, CHRYSTELYK IN DEN HEERE GERUSTET.
CONSUMMATUS IN BREVI, EXPLEVIT TEMPORA MULTA / PLACITA ENIM ERAT DEO ANIMA ILLIUS / PROPTER HOC PROPERAVIT ILLUM EDUCERE DE MEDIO INIQUITATUM. SAP. 4, VS. 13, 14.
N.B. Tekst geheel onherkenbaar. Zie: GSL, blz. 450. Vergelijk: GDW, nr. 4356, afwijkend sterlaar 1685. Zie: NLW, 1940, k. 131-132.
ALEGONDA SASMESHUISEN PIA ADMODUM ET CASTA IN VIVIS UXOR EX SECUNDIS VOTIS MICHAELIS BORGESII, HUIUS PAGI PASTORIS, OBIIT AET. AN. 39, DIE 20 AUGUSTI 1685 CUIUS UT ET TRIUM LIBERORUM CINERES HIC DEPOSITI SUNT.
Wapen: Een mensenhart en een gesloten bijbel onder elkaar. Helmteken: een gesloten bijbel, de krappen rechts.
DEFUNCTA AD MARITUM CUR MIHI LAETA FUIT MORS TE QUERITANTE MARITO ME TENET AULA NITENS TE LACRYMOSA DOMUS.
ANNO 1686, DEN 22 MAJUS, IS DE EER EN DEUCHTSAEME FRAUKE WIFFERINGH, GEWESENE HUISVROUW VAN DEN EERSAEMEN REDGER EGBERT ALBERTI, CHRISTELYCK IN DEN HEERE ONTSLAEPEN, VERWACHTENDE MET ALLE WAERE GELOOVIGEN EEN SAELIGHE OPSTANDINGE DOOR CHRISTUM JESUM.
Wapens: Rechts: Op een terras een naar links gewende, geklede en bazuinblazende vrouwelijke engel met een geopende vlucht, houdend in de rechterhand een vaandel. Links: Doorsneden: A. een uitkomende leeuw; B. twee leliën naast elkaar. Helmteken: een uitkomende, geklede en bazuinblazende vrouwelijke engel met een geopende vlucht, houdend in de linkerhand een vaandel,
ANNO 1687, DEN 13 JANUARIUS, IS DEN EERSAMEN EGBERT ALBERTI, REDGER OP 'T ZANDT CUM ANNEXIS, GEWEESENE HOEVELINCK VAN LOPPERSUM ENDE WIRDUM, CHRISTELYCK IN DEN HEERE ONTSLAEPEN, VERWACHTENDE MET ALLE WAERE GELOOVIGEN EEN SAELIGHE OPSTANDINGE DOOR CHRISTUM JESUM.
Wapens: Rechts: Op een terras een omgewende staande zwaan. Links: Op een terras een boom met aan elke zijde een afgehakte tak. Helmteken: een staande zwaan.
MICHAEL BORGESIUS, PASTOR ZANDENSIS, NATUS 1641, DIE 27 MARTII, DENATUS 1692, DIE 25 OCTOBRIS.
Wapen: Op een terras tussen twee plantjes een gaande ruiter met een baret op het hoofd, houdend een lans in de richting van een ster in de rechterbovenhoek, en vergezeld van een wolk, uitgaand van de linkerbovenhoek. Helmteken: een uitkomend gevleugeld paard met opgeheven vlucht.
SIC TERRENA - VIATOR, UT HIC IN SCHEMATE MONSTRAT - ABSOLVIT PATIENS DUCTOR BORGESIUS, ANTE SIC FUIT IN VIVIS VITAM UT COMPONERET OMNEM SANCTE AD COELESTEM PATRIAM SOLIDUMQUE TRIUMPHUM. DULCIA SIC POTIS EST QUI IAM GUSTAVIT AMARA.
ANNO 1693, DEN ... , IS DE DEUGTSAEME DIETIEN DERKS, HUISVROUW VAN DEN ERB.[ENNE] PETERS TOT COLHOL, CHRISTELYCK 1N DEN HEERE GERUST, VERWACHTENDE DOOR GODS GENADE MET ALLE WAERE GELOVIGEN EEN SAELIGE OPSTANDING TEN EEUWIGEN LEVEN DOOR JESUM CHRISTUM.
Wapens: Rechts: Een lelie. Links: Gedeeld: I een man met een knots; II huismerk nr. 578, vergezeld van drie klaverbladen.
ANNO 1694, DEN 25 MARTIUS, IS DEN EERSAEMEN JAN CORNELIS SEER CHRISTELYCK IN DEN HEEREN ONTSLAPEN IN HET 36STE JAER SYNS OUDERDOMS ENDE LEYT ALHIER BEGRAVEN, VERWACHTENDE DOOR GODTS GENADE MET ALLE WARE GELOOVIGEN EEN SAELIGE OPSTANDINGE TEN EEUWIGEN LEVEN DOOR JESUM CHRISTUM.
Wapens: Rechts: Gedeeld: 1 een man met een zwaard; II twee tegen elkaar klimmende halve leeuwen. Links: Gedeeld: I een halve adelaar; II een gans.
... 29 JANNEVARIS 16.. IS DE EERBARE WIBBO DREEVIS, SCHOOLMEESTER EN DIACON OPT SANDT, IN DEN HEEREN GERUST, VERWACHTENDE EEN VROLICKE OPSTANDINGE IN CHRISTO.
Wapen: Huismerk nr. 579, vergezeld van de letters W.D.
ANNO 1700, DEN 25 JUNY, IS DE EER EN DEUCHTSAEME VROUW TRYNTYEN CNOLS, HUISVROUW VAN D.E. HOVELINK JAN GEERTS, OP OMPTA, SEER CHRISTELYCK IN DEN HEERE ONTSLAPEN, VERWACHTENDE DOOR GODTS GENADE MET ALLE WARE GELOVIGEN EEN SALIGE OPSTANDINGE TEN EEWIGEN LEVEN ALLEEN DOOR JESUM CHRISTUM.
Wapens: Rechts: Drie knollen met afgesneden loof. Links: Een grote kruiskerk met aan de linkerzijde een hoge toren. Helmteken: een vlucht, waartussen een klaverblad [Ompteda].
IK RUST ALHIER MAAR VOOR EEN TYDT / MYN ZIEL HAAR IN DEN HEER VERBLYDT / TOTDAT MYN LICHAAM ONBEVLECKT / OOCK HEERLICK WORDE OPGEWECKT / DAN SULLEN WY IN 'T HEMELRYCK / DEN HEER OOCK LOVEN EEUWIGHLYCK.
OP DEN 6 NOVEMBER 1700 IS BINNEN GRONINGEN GODSALICH OVERLEDEN DE HOOG EN WELGEBOREN HEER FECCO OMPTEDA EN ALHIER ROUSTADIG BEGRAV. DEN 12 DESSELVEN MAANDTS.
MONUMENTUM NOBILISSIMI ET AMPLISSIMI VIRI DOMINI WILHELMI ALBERDA, TOPARCHAE IN ZANDT, LEERMENS, ENUM, ZEERYP, EESTRUM, TEN POST, IN LOPPERSUM, WIRDUM ET IN VIERBUIREN, OMLANDIARUM INTER AMASIAM ET LAUWERS SENATORIS ET PER ANNOS VITAE CATARACTARUM TRIUM DELFZILENSIUM SYNEPARCHAE ANNO AETATIS SUAE 70 IN CHRISTO REDEMTORE SUO PIE DEFUNCTI. ANNO AERAE CHRISTIANAE 1702, DIE 11 OCTOBRIS.
Wapens: Rechts: Drie leliën. Links: Een aanziende geharnaste man met gepluimde muts, houdend in de rechterhand een opgeheven zwaard, de linkerhand aan een van de koppelriem afhangende schede. Helmteken: een lelie.
ANNO 1707, DEN 29 AUGUSTI, IS MARTIEN ROELFS, DE DOGTER VAN DE EERBARE ROELF SJABBES STENHUIS, CHRISTELYK IN DEN HEERE GERUST, VERWAGTENDE IN CHRISTO EEN ZALIGE OPSTANDINGE TEN EUWIGEN LEVEN.
Wapen: Gevierendeeld: I op een terras een boom; II gedeeld: 1 huismerk nr. 580; 2 drie klaverbladen onder elkaar; III een lelie, vergezeld van onderen van twee natuurlijke rozen naast elkaar; IV drie leliën, 1 en 2. Schildhouders: twee naakte kindertjes.
DOEN 'K WAS EEN JONGE SPRUIT IN 'T BLOYEN VAN MYN LEVEN / SO WIERD MYN ZIEL DE BRUIT MET CHRISTUS HOOG VERHEVEN / NU RUST IK HIER IN 'T STOF, DOG HOOP EENS BY MYN ZIEL / TE ZYN IN 'T HEMELS HOF EN HEBBEN MEDE DIEL.
TER GEDAGTENIS VAN D.E. JAN GEERTS, HOVELING OP OMTA, 'T ZAND, LEERMENS, ENUM, ZERYP, ENZ., KERKVOOGD EN OUDERLING DER GEMEINTE JEZU CHRISTI OP 'T ZAND, GEBOREN ANNO 1661 EN DEN 23 JANUARI 1711 VOL HOPE DER ZALIGHEID IN DEN HERE ONTSLAPEN.
ANNO 1712, DEN 9 MAAI, IS HENDRIKUS STENHUIS, DE ZONE VAN D'EERZAME ... SJABBES STENHUIS, CHRISTELYK IN VERWAGTINGE VAN EEN ZALIGE OPSTANDINGE TEN EEUWIGEN LEVEN IN DEN HERE ...
Wapen: Gevierendeeld: I op een terras een boom met twee uit de kruin afhangende eikels; II gedeeld: 1 huismerk nr. 581; 2 drie klaverbladen onder elkaar; III een lelie, vergezeld van boven van twee natuurlijke rozen naast elkaar; IV drie leliën, 1 en 2.
N.B. Zoon van Roelf Sjabbes Stenhuis. Vergelijk: GDW, nrs. 4397, 4402.
A° 1715, DEN 1 MAAI, IS D'EER EN DEUGDZAME VROU AAFIEN HARMENS, HUISVROU VAN DE E. ROELF SJABBES STENHUIS, HOVELING OP 'T ZAND, TOT LEERMENS, ENUM ENDE IN DE ZERYP, MEDE OUDERLING DER GEMEINTE JEZU CHRISTI OP 'T ZAND, IN 40 JAAR HAARS OUDERDOMS CHRISTELIK IN DEN HERE ONTSLAPEN.
Wapen: Gevierendeeld: I op een terras een boom, met twee uit de kroon afhangende eikels; II gedeeld: 1 huismerk nr. 580; 2 drie klaverbladen onder elkaar; III een lelie, vergezeld van onderen van twee natuurlijke rozen naast elkaar; IV drie leliën, 1 en 2.
ANNO 1721, DEN 18 MARTI, IS D'EERBARE ROELF SJABBES STENHUIS, HOVELING OP 'T ZANT, TOT LEERMENS, ENUM EN IN DE ZERYP, MEDE OUDERLING DER GEMEENTE JESU CHRISTI OP 'T ZANT, INT 63 JAAR ZYNS OUDERDOMS CHRISTELIK IN DEN HERE ONTSLAPEN.
Wapen: Gevierendeeld: I op een terras een boom, met twee uit de kroon afhangende eikels; II gedeeld: 1 huismerk nr. 580; 2 drie klaverbladen onder elkaar; III een lelie, vergezeld van onderen van twee natuurlijke rozen naast elkaar; IV drie leliën, I en 2.
GESTORVEN OP DEN 8 OCTOBER 1721. GERHARD VAN OOSTBROEKS VLEESCH / IS HIER TER RUST GELEIDT / DIE TIEN JAAR CHRISTUS VOLK / TOT ROTTUM HEEFT GEWEIDT / IN 'T DARTIEND HIER OP 'T ZAND / ALS 'T AGT EN VIERTIGST JAAR / DOOR GODS ALWYS BESTIER / HET LAAST ZYNS LEVENS WAAR / AL STERVEND HIELD HY VOOR / ELKS PLIGT IN DEES GEMEENT / EN 'S MENSCHEN BROOSHEIDT LAAST / ROEPT NOG DIT ZYN GEBEENT.
Wapen: Een rechterschuinbalk, beladen met een lelie schuinlinks tussen twee rozen, de rechterschuinbalk vergezeld van twee rozen. Helmteken: een lelie.
TER GEDAGTENIS VAN D'E. FRIK REINDERS, HOVELING OP OMTA 'T ZANT, LEERMENS, ENUM, ZERYP, KERKVOOGT EN OUDERLING DER GEMEINTE JESU CHRISTI OP 'T ZANT, GEBOREN ANNO 1682 EN DEN 18 APRIL 1724 IN DE HOPE DER ZALIGHEIT IN DEN HERE ONTSLAPEN.
ANNO 1732, DEN 30 JUNILIS, IS DIE EERBAARE KLAAS EUWES SEER CHRISTELYK IN DEN HEERE ONTSLAAPEN, SYNDE IN HET 37STE JAAR SYNES OUDERDOMS, VERWACHTENDE DOOR GODES GENAADE MET ALLE WAERE GELOOVIGEN EEN ZAALIGE OPSTANDINGE TEN EEUWIGEN LEEVEN ALLEEN DOOR JESUM CHRISTUM. ALHIR .BEGRAVEN.
1735, DEN 29 AUGUSTUS, IS ROELF SJABBES STENHUIS, HET ZOONTJEN VAN DE E. SJABBE ROELFS STENHUIS EN ANJE EUKES DORENBOS GERUST, OLT RUIM VIERTYN DAGEN.
1735 DEN 24 FEBR. IS ENJE SJABBES STENHUIS, HET DOCHTERTJEN VAN DE E. SJABBE ROELFS STENHUIS EN ANJE EUWKES DORENBOS GERUST, OLT 1 JAAR EN 13 WEKEN.
Wapens: Rechts: Doorsneden: A. Op een iets gewelfd terras een boom met in de kroon twee hangende eikels; B. een lelie, vergezeld van onderen van twee natuurlijke rozen naast elkaar. Links: Gedeeld: I doorsneden: a. een halve adelaar; b. drie klaverbladen; II op een terras een bos van bloeiende doornstruiken.
1739, DEN 23 FEBR., IS GERUST ROELF SJABBES STENHUIS, ZOONTJE VAN SJABBE ROELFS STENHUIS EN ANJE EUWKES DORENBOS.
Wapens: Rechts: Gedeeld: I op een terras een boom, met twee uit de kroon afhangende eikels; II drie leliën onder elkaar. Links: Gedeeld: I een halve adelaar; II doorsneden: a. een boom: b. drie klaverbladen.
ANNO 1741, DEN 20 FEBRUWRI, IS DE DEUGHTZAAME IMKE AMMES GERUST, DE NAGELAATEN WEDUWE VAN D.E. JAN JOCHUMS,798 WOONAGHTIGH GEWEEST OP HET ZANSTER VORWARK, ONTRENT 70 JAAREN HAARES OUDERDOMS, DOOR DE DOODT UIT DIT LEEVEN NA DE EEUWIGHEIT GEGAEN EN VERHOOPENDE MET ALLE WAARE GELOOVIGEN EEN ZALIGE OPSTANDINGE TEN EEUWIGEN LEVEN ALLEEN DOOR JESUM CHRISTUM ONSEN HEERE.
Medaillon: Doorsneden: A. drie klaverbladen, 1 en 2; B. de letters I.A.
GRAFSTE VAN DE E. HOVELING SJABBE ROELFS STENHUIS. OVERLEDEN DEN 23 MEERT 1748, OUT IN DE 50 JAREN.
Wapen: Gedeeld: I op een terras een boom, met twee uit de kroon afhangende eikels, de boom gaand over een versmalde dwarsbalk; II een lelie, vergezeld van onderen van twee natuurlijke rozen naast elkaar.
EEN CHRISTEN MOET HET MOEILYK KRUIS / TEN EINDE DRAGEN / WELZALIGH, DIE NA DEZE DAGEN / VINDT EEN BESTENDIGH HUIS.
1749, DEN 22 OCTOBR, IS IN EEN GELOVIG ANBEVELEN ZYNER ZIELE AN DEN GROTEN LEERAAR JESUS, VAN ZYN DIENST OPGELOST DEN EERW. HR. NICOLAUS VAN DER TUIK, OUD 70 JAREN EN 20 DAGEN, NADAT EERST TOT BERUM RUIM 4, INT NABUIRIG LEERMENS 14, ALHIER OP 'T ZANT BYNA 25 JAREN HET WERK VAN EEN EVANGELIST HADDE VERRIGT EN NU VOOR DE TWEDEMAAL ALS VOORSITTER DE SYNODUS DEZER PROVINTIE BESTYRT, VERWAGTENDE OOK MET DIT ZYN VLEES TEN LAASTEN DAGE TE VERSCHYNEN IN DE VERGADERINGE DER EERSTGEBORENE UIT DEN DODEN.
Wapen: Gedeeld: I doorsneden: a. een staande haan; b. drie klaverbladen, 1 en 2: II op een terras een tegen een boom klimmend omgewend hert.
BETRUIR VRY SIONS VOLK / DEES DOODSGEBEENTEN / DIER BRAVEN HEMELTOLK / VAN DRIE GEMEENTEN / BEVOND IN 'T STERVENSUIR / DE VRUGT VAN 'T SLAVEN / DIEN WAARHEIDS STUT EN STUIR / LEGT HIER BEGRAVEN.
[ANNO] 1752, DEN 24 JUNIUS, STTERF [DE] DEUGTZAMEN AALTJEN TAMMES, HUISVROU VAN D.E. REMMERT HARMS, IN LEVEN WOONAGTIGH OP KOLHOL IN HET KASPEL 'T ZANDT, INT 42STE JAAR HARES OUDERDOMS IN HOPE VAN EEN ZALIGE OPSTANDINGE TEN EEUWIGEN LEVEN DOOR JESUM CHRISTUM.
O MENSCH BEDENK TOGH, DE DIT LEEST / DAT GY NU ZYT, HEB IK GEWEEST / DAT IK NU BEN MOET GY OOK WERDEN / TOT STOF EN ASCH AL IN DER EERDEN.
ANNO 1757, DEN 29 DESEMBER, IS DE EERSAME PETER CLASEN, LEERAAR DER DOOPSGESINDE GEMEENTE TE TER HORNE, INT 43STE JAAR ZYNS OUDERDOMS GERUST EN LEIDT ALHIER BEGRAVEN, VERWAGTENDE MET ALLE GELOVIGEN EEN SALIGE OPSTANDINGE DOOR JEZUS CHRISTUS.
IN DEN JARE 1760, DEN 19 MAY, IS IN DEN HEERE GERUST DE WELEERWAARDE GELEERDE GODZALIGE HEER JOHANNES PLACIUS 1N HET 59STE JAAR ZYNS OUDERDOMS, IN HET 33STE JAAR DER BEDIENINGE VAN HET EVANGELIUM, WAARIN HY MET VEEL LUST EN ZEEGEN IN DESE EN ANDERE GEMEINTEN GEDAAN HEEFT HET WERK VAN EEN EVANGELIST. HET ONTZIELDE LIGHAAM IS OP DEN 30STEN DES ZELVEN MAANDS HIER BEGRAVEN.
Wapens: Rechts: Een van de linkerschildrand uitgaande wolk met een uitkomende arm, houdend drie aan de bovenkant in een lelie eindigende scepters. Links: Twee tegen elkaar klimmende leeuwen.
STA, WANDELAAR!, HIER RUST EEN HEYLGESANT / DIE MET HET WOORT DER SUIVRE WAARHEID LIGTE / EN ONVERMOEID MET ZYNE ZEDEN STIGTE / GEKROONT MET EER AAN 'S KONINGS REGTERHAND.
PAX. VICTORIA.
GRAFSTEEN TER GEDACHTENIS VAN DE E. PETER TOMAS, MEEDE COLLATOR, COOPMAN EN WEDMAN OP 'T ZAND, GEBOOREN DEN 13 AUG. 1704, GESTORVEN DEN 14 MEERT 1767 EN LEGT ALHIER NEFFENS ZYN OUDERS, VROUW EN 9 KINDER BEGRAAVEN, NALAATENDE EEN VROUW EN ELF KINDEREN.
Wapen: Gedeeld: I een van de rechterbovenhoek uitgaande wolk met een uitkomende hand, houdend een weegschaal, en daaronder op een terras een vijzel met stamper: II de letters P.T. en daaronder huismerk nr. 364.
HOE SCHOON EN STERK DEN MENSCH MACH WEEZEN / DE DOOD VOLGD ALLE VLEESCH TEN STRAF / GEDENKT, O MENSCH, DIE DIT KOOMT LEEZEN / DE TYD IS KORT, GEWIS HET GRAF/ DAAROM OCH LAAT DE WERELT VAAREN / GRYP JEZUS DOOR 'T GELOOVE AN / ZO ZAL DE DOOD U 'T LEEVEN BAAREN / EN VOEREN U IN KANAÄN.
TER GEDAGTENIS VAN D.E. JANNES BROOS, SCHOOLMR. EN OUDERLING DEEZER GEMEINTE DER STAD APPINGEDAM, GEBOOREN DEN 13 NOV. 1698, GESTORVEN DEN 11 MAAY 1767.
TER GEDAGTENIS VAN D.E. TRYNTJEN FOLKERS, DIERBAAR EGTGENOOD VAN D.E. JANNES BROOS, SCHOOLMR. DER STAD APPINGEDAM, GEBOOREN DEN 24 JANU. 1695, GESTORVEN DEN 21 JUNY 1768.
ANTHONIUS HAVINGHA, OUD 39 JAAREN, ZYNDE 13 JAAREN ALHYR LEERAAR IN DE GEMEENTE OP 'T ZANDT GEWEEST, OVERLEDEN DEN 23 APRIL 1775, IS ALHIER NA ZYN STOFFELYK DEEL DEN 1STE MAAY DAARANVOLGENDE TER RUST GELEGT, VERWAGTENDE OM DES EENIGEN ZALIGMAKERS JEZUS CHRISTUS WIL EEN ZALIGE OPSTANDINGE.
Wapen: Op een met kleine bloemen begroeid gewelfd terras een staande omziende weidevogel met opgeheven vlucht, dragend op de staart een staande jonge vogel met gesloten vlucht.
ANNO 1776, DEN 13 NOVEMB., IS DE EERZAME JACOB RENGERS, EEN HUISVROUW NAGELATEN MET VIER KINDEREN, GEWOONT IN 'T KASPEL 'T ZANT, IN 'T 43STE JAAR ZYNS OUDERDOMS GERUST, VERWAGTENDE EEN VROOLYKE OPSTANDINGE ...
HET GRAFTSCHRIFT TER GEDAGTENISSE VAN ANJE CLASEN. ANNO 1783, DEN 22 MAART, IS DE EERBAARE ANJE CLASEN OVERLEDEN IN DEN OUDERDOM VAN TSESTIG JAREN EN EEN MAAND EN TIEN DAGEN, DOGTER VAN CLAAS EVERTS EN DIEWERKE LULOFS, IN DER TYDT WOONAGTIG OP COLHOL EN IN LEEVEN HUISVROUW VAN SEBE CLASEN, WOONAGTIG OP HET ZANDTSTER VOORWERK, ZOODAT ZY OP MIDWINTER 1756 MET SEEBE CLAASEN IN DEN EGT IS GETREDEN EN ZOO AL WY VERWACHTEN EEN ZAALIGE OPSTANDINGE MET ALLE WAARE GELOVIGEN ALLEEN UIT GENADEN DOOR JESUM CHRISTUM.
Wapens: Rechts: Drie leliën. Links: Huismerk nr. 97, vergezeld van de letters A.K. Helmteken: een lelie.
GEDAGTENISSE VAN D.E. EERB. TRYNTJE TAMMES HUISINGA, HUISVROUW VAN D.E. JACOB TIETES, OP TER HORN. GEBOOREN DEN 28 APRIL 1730. OVERLEED DEN 1 APRIL 1784.
PSALM 103:15. GELYK EEN BLOEM WORDT AFGEPLUKT / ZOO WORDT DE MENSCHE WEGGERUKT.
1791, DEN 25 MAART, IS DE WELED. HEER JAN EBELS, MEDE KERKVOOGD OP 'T ZANDT EN LEERMENS, IN DEN OUDERDOM VAN BYNA 56 JAAREN OVERLEEDEN EN DEN 31STEN DAARAANVOLGENDE TER RUST GELEGD.
Wapen: Doorsneden: A. gedeeld: 1 een omgewende wassenaar, vergezeld van een ster; 2 drie klaverbladen, 1 en 2; B. op een terras twee tegen elkaar klimmende leeuwen.
ANNO 1792, DEN 5 JANUARY, IS DE E. EERSAME AMMO JOCHUMS, ZOON VAN JOCHUM JANS, IN ZYN LEEVEN WOONAGTIG OP HET ZANSTER VOORWERK, KERKVOOGD VAN DE MENNONITENKERK OP ZYLDYK, IN HET 49STE JAAR ZYNS OUDERDOMS ZEER CHRISTELYK IN DEN HEERE ONTSLAPEN, VERWAGTENDE EEN ZALIGE OPSTANDINGE ALLEEN UIT GENADEN VOOR JESUM CHRISTUM.
HIER SLAAPT EEN TELG VAN MENNOO'S LEER / UIT EEN VERMAARD GESLACHT GESPROTEN / MET AARDSCHE GOED'REN, LOF EN EER / VAN D'ALREGEERDER MILD BEGOTEN / OP 'T ZANSTER VOORWERK LEEFD' HY RUSTIG / VAN LAND, VAN VEE EN AKKERBOUW / GODS TEMPELHUIS BETRAD HY LUSTIG / GETUIGT 'T ZYLDYKSTER KERKGEBOUW / GODS HUIS VERZORGD' HY NAAR ZYN PLIGT / EN OM DES DIENAARS WERK TE SCHRAGEN / HEEFT HY EEN LIEFDEDAAD VERRIGT / TOT NUT EN STEUN VOOR VEELE DAGEN.
TER GEZEGENDE NAGEDAGTENIS VAN HEERTJEN UBBES, HUISMAN OP KORENDYK, MEDE KERKVOOGD EN OUDERLING OP 'T ZANDT, IN DEN HEERE ONTSLAPEN DEN 20 NOVEMBER 1794, OUD 75 JAAREN.
WIE RUST HIER ONDER DEZE ZERK / EEN NUTTIG LID VAN JESUS KERK / BY GOD EN MENSCHEN AANGENAAM / ZAGTMOEDIG, VRIENDLYK, ZEER BEKWAAM / MET LEER EN WANDEL ELK TE STIGTEN / JA, VRIEND EN VYAND TE VERPLIGTEN / DOOR ZYN BEMINNELYKST BESTAAN / DOG NU TER ZAALGE RUST GEGAAN.
TER GEDACHTENIS VAN TRYNTJE JURJENS, WEDUWE VAN PIETER TOMAS, OUD 71 JAAR, OVERLEEDEN DEN 5 DECEMBER 1794.
Wapen: Gedeeld: I een van de rechterbovenhoek uitgaande wolk met een uitkomende hand, houdend een weegschaal, en op een terras een vijzel met daarin een stamper schuinlinks; II de letters T.J., vergezeld van onderen van drie klaverbladen.
GODS OPPERMACHT, DIE WY OOTMOEDIG EEREN / KAN DOOR EEN WENK DEN MENSCH SYN BROOSHEID LEEREN / ZYN WENK ALLEEN, AL SCHYNT ONS NIETS TE DEEREN / VERBRYZLDT ONS, DOET ONS TOT D' AARDE KEEREN / DE LEEVENSDRAAD WORD SCHIELYCK AFGESNEÊN / 'T ZY STERK OF ZWAK EN ACH, WY VLIEGEN HEEN / OCH LEEZER, LAAT U VLUGT ZYN ALS DEES / VOORBEELDIG VROOM, OPRECHT HAAR B...
ANNO 1799, DEN 9 JULY, IS DE E. EERZAAME SEBE KLAASEN IN DEN OUDERDOM BYNA 80 JAAREN OVERLEDEN, HOPEN EN WENSCHENDE, DAT HY MAG DEELAGTIG WORDEN EEN ZALIGE OPSTANDING DER DOODEN ALLEEN UIT GENADEN DOOR HET VERZOENOFFERBLOED VAN ONZEN GEZEGEND ... JEZUS CHRISTUS. HY IS MET ZYN TWEDE VROUW GRIETJE BERENTS GETROUWT DEN 3 DECEMBER 1784 EN LEID ALHIER BEGRAVEN BY ZYN EERSTE VROUW ANJE KLASEN.
Wapens: Rechts: Drie leliën. Links: Een met een zwaard zwaaiende geharnaste man, houdend de andere hand aan de koppelriem.
DEN 23 APRIL 1801 IS PYETER LUYRTS, ZOON VAN LUIRT PIETERS EN ANJE JACOBS, IN DEN OUDERDOM VAN 23 JAREN EN TWEE MAANDEN OVERLEDEN; HY WAS GEBOREN DEN 23STEN FEBRUARY 1778 OP DEN HUIZE OOSTERHUIZEN IN KASPEL ZAND EN LEID ALHIER IN 'T GRAFT, ZOALS WY HOOPEN EEN ZALIGE OPSTANDINGE DER DOODEN DOOR JEZUS CHRISTUS GENADEN ...
DAAR ALLES, WAT UIT STOF BESTAAT / 'T ZY VROEG OF LAAT / D' ONTBINDING ZEEKER ONDERGAAT.
ANNO 1809, DEN 18 JUNY, IS DE EERSAME DRIEWES SYMENS, IN ZYN LEEVEN WOONAGTIG IN HET CASPEL TOT 'T ZAND, HUISMAN OP ..., MEDE VOLMAGT ...
Wapens: Rechts: Drie leliën. Links: Een aanziende man met muts, houdend in de rechterhand een opgeheven zwaard, de linkerhand aan een van de koppelriem afhangende schede. Helmteken: een lelie.
ANNO 1811, DEN 24 FEBRUARY, IS OVERLEDEN DE EERZAME LUIRT PIETERS; HY WAS GEBOREN DEN 25 NOVEMBER 1748, GEHUWD MET ANJE JAKOBS DEN 4 MAAY 1777, EEN EERLYK BOEKHOUDERDIAKEN TE ZYLDYK VAN 1785 TOT 1810. ZYN GESLACHT HEEFT DEN HUIZE OOSTERHUIZEN TE ZANDT MEER DAN 100 JAREN ERFLYK BESEETEN, WELK HY NALAAT AAN ZYN WEDUWE, EEN DOCHTER MET DEWELKS MAN EN TWEE ZYNER KINDSKINDEREN.
Wapens: Rechts: Een huis met drie puntgevels. Links: Een staande geharnaste man met een gepluimde helm zwaaiend met een zwaard. Helmteken: een huis met drie puntgevels.
N.B. Vermeld: GSL, blz. 453, doch met tekst: ANNO 16 ... ARENT HINDERS ...
N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: Provinciale bibliotheek van Friesland. Handschrift nr. 172, blz. 73. Hero Maurits Ripperda, overleden 21 juni 1633, gehuwd c. 1625 Anna Margaretha Rengers, overleden 20 mei 1663. Zie: RIP, Blatt 3, Nr. 138.
Wapens: Rechts: Een geharnaste man met gepluimde helm, zwaaiend boven het hoofd een zwaard, de linkerhand aan de koppelriem. Links: Een dwarsbalk, beladen met een ster, de dwarsbalk vergezeld van drie rozen. Helmteken: een uitkomende geharnaste man met gepluimde helm, zwaaiend boven het hoofd een zwaard, de linkerhand aan de koppelriem.
Bronnen, noten, en referenties:
- Doorlopende tekst: Harm Hofman, Middelstum.
- De aanvullingen (o.a. GDW) zijn bijgeplaatst door de webmaster.
- Pathuis/Alma, GDW, Groninger Gedenkwaardigheden.
Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.
[2].jpg "Koor in de Mariakerk in 't Zandt.")
Koor in de Mariakerk in 't Zandt. Foto: Hardscarf, 4 augustus 2016. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported license.
[1].jpg "Sluitring in een van de gewelven. Foto: Hardscarf, 4 augustus 2016. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported license.")
